سومین رییس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران

پزشک، استاد دانشگاه و سیاستمدار ایرانی بود. از سمتهای او می‌توان به: وزیر فوائد عامه (۱۳۳۸ ه‍. ق)، وزیر فرهنگ (۱۳۳۹ ه‍. ق)، وزیر بهداری (۱۳۲۷ ه‍. ش)، نماینده دوره چهارم و پنجم (از مشهد)، دوره هفتم (از درگز) و دوره هشتم و نهم (از شاهرود) در مجلس شورای ملی و سناتور انتصابی سه دوره اول مجلس سنا اشاره کرد.

امیر خان امیراعلم در سال ۱۲۵۶ خورشیدی در تهران یا به قولی دیگر در ترابزون عثمانی به دنیا آمد. او فرزند حاج علی‌اکبرخان قزوینی معتمدالوزاره بود و برادرش مظفر اعلم نیز از نظامیان و سیاست‌مداران ایران به شمار می‌رود. به علت این که پدرش کارپرداز ایران در بغداد و شامات بود تحصیلات مقدماتی خود را ابتدا در ایران و سپس در بیروت به اتمام رسانید. در زمان مظفرالدین شاه همراه دیگران جهت ادامه تحصیل در رشته طب به هزینه دولت عازم اروپا شد و در دانشکده پزشکی فرانسوی بیروت مشغول به تحصیل شده و در سال ۱۲۸۰ فارغ‌التحصیل گردید.

در اواخر سال ۱۹۰۰ میلادی به فرانسه عزیمت نموده و در مدرسه طبی نظامی لیون مشغول به تحصیل شد و چهار سال بعد مدرک خود را از این دانشگاه گرفت. او در کنفرانس بین‌المللی بهداشت در سال ۱۹۰۲ میلادی بوشهر را به‌عنوان بندر صحی رسمی ایران شناساند و به این علت موفق به دریافت نشان درجه اول علمی از دولت فرانسه گردید. همچنین از سوی ایران به وابستگی سفارت شاهنشاهی در پاریس درآمد و نشان درجه سوم شیر و خورشید دریافت نمود.

در ۱۹۰۴ توانست با درجهٔ سروانی به دانشکدهٔ نظامی والدوگراس در پاریس وارد شود و به مدت ۲ سال به تحصیل طب نظامی بپردازد. همچنین در همین سال به عنوان نمایندهٔ نظامی ایران در مراسم عروسی ولیعهد سابق آلمان شرکت کرد و نشان درجه سوم «تاج پروس» دریافت کرد.

در سال ۱۹۰۶ میلادی و کمی بعد از پیروزی انقلاب مشروطیت به ایران بازگشت. او در تهران مطبی برپا کرد و به معالجهٔ رایگانِ بیماران بی‌بضاعت پرداخت. چندی بعد به در مدرسه طب دارالفنون به تدریس دروس طب مدرن از جمله تشریح پرداخت. همچنین وی به عضویت مجلس حفظ‌الصحهٔ دولتی نیز انتخاب گردید. گفته می‌شود که در همان زمان به عضویت لژ بیداری ایرانیان که یکی از لژهای فراماسونری ایران بود درآمد و تا مقام ناظم دومی پیش رفت. کمی بعد در دومین دورهٔ مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه تهران به نمایندگی انتخاب شد و قانون طبابت را با مساعدت پزشکان دیگر از جمله شاهزاده لسان‌الحکما به تصویب رساند. وی در سال ۱۳۲۸ قمری با درجه سرتیپی به ریاست بهداری ارتش انتخاب شد و برای ارتش، بهداری مرتب و منظم طبق اصول جدید تأسیس نمود.

امیراعلم در ۱۳۳۰ قمری تنظیم تشکیلات بهداری ژاندارمری تازه تأسیس را بر عهده گرفت و در این دوره «بیمارستان نظامی احمدیه» را به نام پادشاه وقت تأسیس نمود. او سپس در سال ۱۳۳۵ قمری بیمارستانی برای زنان و کودکان دایر ساخت. متعاقب همین به پاس زحماتی که در تأسیس بهداری ارتش متحمل شده بود به دریافت رتبه و حمایل نشان سرداری مفتخر گردید و نیز از طرف احمد شاه قاجار به سمت طبیب حضور همایونی و ریاست مجلس حفظ‌الصحه دولتی منصوب گردید. در سال ۱۲۹۶ ش به مشهد رفت و بیمارستان مخروبه حضرتی را با درآمد مطب شخصی خود ترمیم و تجهیز نمود. او در ۱۳۳۸ ق به عضویت شورای ملی فرهنگ درآمد و در همان سال به وزارت فواید عامه رسید. همچنین در دوره چهارم به نمایندگی مردم مشهد و به سمت نایب رئیس دوم مجلس انتخاب شد و سپس به وزارت فرهنگ انتصاب یافت.

او در سال ۱۳۰۲ شمسی پس از ۱۷ ماه تلاش جمعیت خیریه شیر و خورشید سرخ را دایر ساخت و خود نیابت ریاست آن را پذیرفت. در این دوره کمک‌های شایانی به آسیب‌دیدگان نقاط مختلف کشور شد. در دورهٔ پنجم مجلس شورای ملی بار دیگر از طرف حوزهٔ انتخابیه مشهد به نمایندگی برگزیده شد و در ضمن ریاست بهداری کل کشور را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۰۴ شمسی به سمت طبیب مخصوص احمدشاه و پس از روی کار آمدن رضاشاه به عنوان طبیب مخصوص او نیز منصوب گردید. در سازمان نوین دانشکدهٔ پزشکی دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۸ استادی کرسی کالبدشناسی و ریاست دستگاه ابن‌سینا به او واگذار شد. در سال ۱۳۲۱ به جای آقای دکتر شارل ابرلین که در مسافرت بود از طرف شورای دانشکده ریاست دانشکدهٔ پزشکی را بر عهده گرفت. ریاست تالار تشریح دانشکده پزشکی، کارمند پیوسته و رئیس کمیسیون پزشکی فرهنگستان و نایب رئیس فرهنگستان از دیگر سمت‌های او بود.

وی در سال ۱۳۲۷ شمسی به وزارت بهداری انتخاب شد ولی به علت کسالت پس از مدت کوتاهی کنار گرفت. در سال ۱۳۲۹ شمسی به درخواست خود بازنشسته شد و طبق رأی شورای دانشکده در زمره استادان افتخاری دانشکده درآمد. از اقدامات مهم او می‌توان قانون آبله‌کوبی عمومی و تأسیس و مجهز کردن چندین بیمارستان را نام برد. به همین منظور به پاس خدمات بهداشتی و فرهنگی که انجام داده بود و طبق نظر شورای دانشگاه طی مراسمی بیمارستان نسوان را که خود پایه‌گذار و مؤسس آنجا بودند به نام او «بیمارستان امیراعلم» نامگذاری کردند. وی همچنین در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنا، سناتور انتصابی از سوی محمدرضاشاه پهلوی بود.

دکتر امیراعلم در سال ۱۳۴۰ در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت.