محمدعلی افتخاری
فعال صنفی دندان پزشکی
یکی از ده بنیانگذار جامعه دندان پزشکی ایران
از جمله سال‌دارترین دندان پزشکان ایران (متولد۱۳۰۱)
نماینده سابق دندان‌پزشکان در سازمان نظام‌پزشکی
.
گفتگو با دکتر محمد علی افتخاری، از بنیانگذاران جامعه دندانپزشکی ایران، در استانه تولد نودسالگی دکتر محمدعلی افتخاری
دکتر سیامک شایان: نود سال از عمرش می‌گذرد اما همچنان شاداب و پر نشاط است و دور‌ترین خاطرات ایام جوانی را با ریز‌ترین جزییات، به‌خاطر می‌آورد. در یکی از روزهای سرد بهمن‌ماه می‌ه‌مان ایشان بودم تا به اتفاق خاطرات هفت دهه فعالیت در حوزه دندانپزشکی کشور را با هم ورق بزنیم. دکتر محمد علی افتخاری، از همان سال‌های آغازین پوشیدن کسوت دندانپزشکی در حوزه‌های صنفی و اجتماعی این رشته فعال بوده است و امروز در نود سالگی، همچنان پر شور و با انگیزه در متن اتفاقات حوزه دندانپزشکی است. یکی از افتخارات ایشان مشارکت در پایه‌گذاری جامعه دندانپزشکی ایران است که بعد‌ها به انجمن دندانپزشکی ایران تغییر نام داد. اما در کنار پی‌گیری دغدغه‌های صنفی، هیچ‌گاه جایگاه خود را به عنوان مرد خانواده فراموش نکرده است. حلقه ازدواجی که بیشتر از شصت سال از انگشت دستش خارج نشده محکمترین دلیل این ادعاست. این روز‌ها پرستاری از همسر بیمارش، مهم‌ترین دغدغه اوست.
- برای آغاز بد نیست معرفی کوتاهی از خودتان داشته باشید.
من، دکتر محمد علی افتخاری، در چهارم آبان ۱۳۰۲ در مشهد به دنیا آمدم، تحصیلات ابتدایی تا دبیرستان را در مشهد گذراندم و در دانشکده دندانپزشکی و دانشکده حقوق دانشگاه تهران، به شکل همزمان، ادامه تحصیل دادم. از سال ۱۳۲۵ وارد کارهای اجتماعی شدم. حدود ۹ ماه در وزارت بهداری مشغول به کار بودم، بعد از آن وارد شرکت نفت شدم و ۱۱ سال در آبادان خدمت کردم. بعد از آن به تهران منتقل و در شرکت نفت تهران مشغول به کار شدم. در شرکت نفت بخش بهداری دندانپزشکی را تاسیس کردم. در سال ۳۸ در آبادان کانون دندان‌پزشکان را پایه گذاری و خودم ۱۰سالی دبیر آن بودم. وقتی به تهران آمدم این فعالیت را ادامه دادم. مرداد ۵۸ از شرکت نفت بازنشسته اختیاری شدم. ۱۰سالی هم می‌شود که کار مطب را تعطیل کرده‌ام و عرصه را به جوانتر‌ها سپردم.
- چرا در آن ایام که رشته پزشکی رونق بیشتری داشت شما دندانپزشکی را برای تحصیل انتخاب کردید.
من در خانواده‌ای به‌دنیا آمدم که همه اعضای آن پزشک بودند و به‌التبع، من هم باید این رشته را می‌خواندم. اما علت اصلی دندانپزشک شدن من این بود که می‌ترسیدم پزشک شوم و با یک اشتباه کوچک جان کسی را به‌خطر بیندازم. البته دندانپزشکی نیز مخاطراتی دارد و از رشته‌های مهم پزشکی است و در بسیاری از موارد دندانپزشک می‌تواند راهنمای پزشک برای تشخیص باشد. از نظر من تفاوتی نداشت تنها احتمال خطا را کاهش می‌داد و به همین دلیل من این رشته را انتخاب کردم. همزمان در دانشگاه دو رشته را می‌خواندم. می‌توانستم حقوق را ادامه داده و به‌عنوان شغل انتخاب کنم؛ اما عشقی که به دندانپزشکی داشتم باعث شد وارد این رشته شوم.
- دلیل تحصیل همزمانتان در رشته حقوق چه بود؟
آغاز دوران دانشجویی من در سال ۱۳۲۱، در دوران آشفته بعد از شهریور ۲۰ بود و فعالیت احزاب مختلف و تبلیغات گوناگون، عملا جوانان جویای حقیقت را سردرگم می‌کرد. من هم یکی از همان جوانان بودم و فکر می‌کردم باید اطلاعات حقوقی کافی داشته باشم تا بتوانم از پس کار‌ها و مشکلات بر بیایم و خوشحالم که این رشته را خواندم. نه‌تن‌ها به خودم کمک کرد؛ بلکه کمک کننده به دوستهای دیگرم هم بود.
دراین سال‌ها یکی از دغدغه‌ها من مساله مالیات پزشکان بود. در آبادان پزشکان مالیات مضاعف می‌دادند و اواخر حضورانگلیس در ایران این امر مخالفت‌هایی را به همراه داشت. پی‌گیری‌های من در این زمینه در آبادان و تهران، در نهایت موجب حل این مشکل شد. به نتیجه رسیدن این موضوع باعث تشویقم شد تا بیش از چهل سال مسایل مالیاتی پزشکان را دنبال کنم. تمام قراردادهای مالیاتی نظام‌پزشکی در کمیسیون‌های مختلف به خط و امضای من است. من در تصویب قانون مالیاتی در سال ۴۵ مشارکت داشتم که هنوز هم اسکلت و استخوان بندی قوانین مالیاتی بر پایه همان قوانین است. آن قانون توسط یک هیات ۷ نفره با حضور دکتر هادوی، دکتر رضوی، دکتر یزدانبخش، دکتر رجایی و… تصویب شد. این‌ها ماحصل سال‌ها تلاش من است که در کنار خدمات خاص دندانپزشکی انجام دادم.
- یکی از کارهای شاخص شما مشارکت در راه‌اندازی جامعه دندان‌پزشکان ایران است. درحالی که در آن سال‌ها اجتماعات صنفی دیگری همچون سندیکای دندان‌پزشکان وجود داشت، به چه دلیل شما و آن هیات ۱۰ نفره به فکر چنین کاری افتادید؟
ما جمع ده نفره‌ای داشتیم که همگی فارغ‌التحصیلان سال ۲۵ به بعد بودند. همه ما در جمعیت‌های فعال دندانپزشکی عضویت داشتیم. آن چیزی که در میان همه جمیعت‌ها توجه ما را جلب کرد کمبود یک حرکت مثبت اجتماعی و توجه به نکاتی بود که مورد نیاز آن ایام جامعه دندانپزشکی بود.
این امر اعضای این گروه ده نفره را به این فکر انداخت که حرکت تازه‌ای را انجام دهیم. به همین دلیل از جمیعت دندانپزشکی کناره گیری کردیم و در یکی از قرارهای ناهار ماهیانه‌مان، بنای یک تشکل جدید را گذاشتیم و به عنوان جامعه دندان‌پزشکان ایران اعلام موجودیت کردیم. تشکل ما پس از دو سال با این نیت که شمول بیشتری داشته باشد و سایر گروه‌های دندانپزشکی وابسته به دندانپزشکی را هم پوشش دهد، به جامعه دندانپزشکی ایران تغیر نام داد. البته در جمع ما حضور شادروان دکتر حسین نواب به عنوان یک انسان متبکر و خلاق کمک زیادی به تداوم کار کرد.
یکی از دلایل موفقیت ما این بود که از اشتباهات گروه‌های دیگر پند گرفتیم و آن‌ها را انجام ندادیم. سندیکای دندان‌پزشکان به شکل فرد محور اداره می‌شد. مرحوم دکتر سیاح، اگرچه فرد لایقی بود اما دوست داشت همه چیز تحت سیطره‌اش باشد. اما چیزی که ما به عنوان پایه در اساس‌نامه گنجاندیم دوری از فردگرایی بود، پس در اساس‌نامه تصویب کردیم هیچ فردی بیش از دو دوره پیاپی نمی‌تواند عضو هیات مدیره باشد. به اعتقاد من برای رسیدن به موفقیت باید رئیس‌بازی را کنار کذاشت. در جامعه دندانپزشکی مدیران کنگره‌ها با تمام زحماتی که می‌کشند، به عنوان سرپرست شناخته می‌شدند؛ هیچ کدام رئیس کنگره نبودند.
- برای رونق جامعه دندانپزشکی در آن سال‌ها چه فعالیت‌هایی انجام دادید؟
ادامه کار با خود دندان‌پزشکان بود. البته در دوره‌هایی این روند دچار افت و خیزهایی شد اما در نهایت به موفقیت رسید. دراین راه از شهرستان‌ها هم خیلی حمایت شدیم و تقریبا تمام دندان‌پزشکان ایران عضو جامعه شدند. سال ۴۴ نیز اینجامعه با حضور و ابراز تمایل دندان‌پزشکانی که در از خارج از کشور تحصیل کرده بودند، مواجه شد. افرادی مانند جعفر دادمنش، غلام عباس مرتضوی، دکتر پرویز آزادی و… این افراد سبب تقویت جامعه شدند. در آن سال‌ها سخنرانی‌های ماهانه را تشکیل می‌دادیم. ماهی یک‌بار همکاران را برای سخنرانی و نهار، با هزینه شخصی، دور هم جمع می‌کردیم؛ این کار تاثیر زیادی در تقویت جامعه داشت.
- اوج شکوفایی جامعه چه سالی بود؟ شما در آن سال‌ها چند درصد داندانپزشکان کشور را تحت پوشش خود داشتید؟
جامعه دندانپزشکی در تمام طول فعالیتش در شکوفایی بود زیرا ما مدام به سمت جلو حرکت می‌کردیم. در سال سوم و چهارم موفق شدیم تعداد زیادی از دندان‌پزشکان را به عضویت دعوت کنیم.
چه شد که فعالیت جامعه داندانپزشکی به محاق رفت؟ تحلیل شما از توقف فعالیت جامعه چیست؟
به محاق نرفت. فقط برخی معذوریت‌های سیاسی و فرصت طلبی برخی از همکاران باعث شد در ظاهر یک‌سری چیز‌ها تغییر کند اما در واقع اتفاقی رخ نداد. جامعه دوباره در قالب انجمن دندان پزشکی جان گرفت و ادامه حیات داد. همه همکاران زحمت کشیده‌اند و قابل احترام هستند، در مقطعی از زمان عده‌ای از همکاران ترجیح دادند اینطوری باشد، ما هم مخالفتی به ان صورت نکردیم، همکاری را ادامه دادیم. این کار گذشت و آقامنشی زیادی می‌خواست که به این ترتیب عمل کنیم و عمل کردیم.
- ماندگار‌ترین خاطره‌ای که از فعالیت در جامعه دندانپزشکی داشتید چیست؟
خاطرات زیادی دارم. بیشتر آن‌ها مربوط به مسافرتهای علمی‌ای می‌شود که جامعه برای اعضا ترتیب می‌داد. در این مسافرتهای همکاران از سراسر ایران شرکت می‌کردند. مسافرتهای خارج از کشور نیز با هزینه خود اعضا انجام می‌شد. حتی هیات نمایندگی هم از جیب خودشان هزینه‌ها را تامین می‌کردند. از سال دوم تاسیس جامعه داندانپزشکی، این جمعه ثبت بین المللی شد. البته ما بیشتر برای بالا بردن سطح بین امللی داندانپزشکان ایرانی این کار راکردیم و البته تاثیر زیادی هم در کسب وجه بین اللملی برای داندانپزشکان ایرانی به دست آمد.
- به عنوان یکی از بنیانگذاران، کارنامه کاری فعالیت انجمن داندانپزشکی را در طی نیم قرن، چطور ارزیابی می‌کنید؟ به‌نظر شما راهی که انجمن داندانپزشکی پس از مدیریت شما، رفته است راه درستی بوده و آیا انجمن در حال حاضر موقیعت خوبی دارد؟
هر هیات مدیره‌ای بدون شک می‌خواهد نام نیکی از خود به جای بگذارد و کارهای مثبتی انجام دهد. اما ممکن است در هر برهه‌ای از زمان، مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای رخ دهد که خارج از حد و دحود پیش بینی هیات مدیره اتفاق می‌افتد، در این حالت نباید هیات‌مدیره را در وقوع آن‌ها مقصر دانست. البته ما با یک‌دهم امکانات هیات مدیره فعلی کار می‌کردیم و موفق هم بودیم، اما امکانات اجتماعی ما بیشتر بود و حکومت نیز از ما حمایت می‌کرد. هم‌اکنون همکاران ما در هیات‌مدیره مشکل ارتباط با مسئولان مملکت و وزارت‌خانه‌های ذی‌ربط را دارند. این مشکل باید حل شود چراکه لطمه زیادی به انجمن داندانپزشکی می‌زند. رویه‌ای که متاسفانه در حال حاضر انجمن دندان‌پزشکان عمومی پیش گرفته و از آن تعبیر به دوگانگی می‌شود، به حیثیت دندانپزشکی ما لطمه می‌زند. علت موجودیت انجمن داندانپزشکان عمومی برای این بود که آلترناتیوی باشد برای جامعه داندانپزشکی اما تبدیل شده است به چیزی دیگری. متاسفانه خودخواهی مدیریت فعلی این انجمن باعث شده اشکالاتی برای داندانپزشکی به وجود بیاید. طرز فکر «من» اشتباه است و همیشه باید «ما» تصمیم گیرنده باشد تا نتیجه‌ای مطلوب به دست بیاید.
- نظر شما درباره انتخابات اخیر انجمن داندانپزشکی و ابطال نتایج آن از سوی کمیسون ماده ده وزارت کشور چیست؟
انتخابات اصولی دارد که باید رعایت شود. من جزء هیات هفت نفره‌ای بودم که انتخابات را برگزاری کردیم. در جریان انتخابات نابسامانی‌هایی پیش آمد، به این علت که ما پیش‌بینی حضور این تعداد دندانپزشک را نداشتیم. با توجه به تجربه دوره گذشته ما انتظار حضور ۲۰۰ نفر را داشتیم اما بیش از هزار نفر در انتخابات شرکت کردند. فضای ما کفاف حضور این جمعلیت را نداد و در توزیع برگه رای و جمع‌آوری آن‌ها مشکلاتی پیش آمد. این موارد سوء تفاهم‌هایی را برای نماینده یکی از وزارتخانه‌ها ایجاد کرد. البته این مسائل گذراست. من به هیچ وجه نظر همکاران دندانپزشک را در ابطال آرا موثر نمی‌دانم و اگر هم ابطال شد نظر نماینده وزیر کشور بود.
- چرا شما وارد دانشگاه و فعالیت آموزشی نشدید؟
دلیلش خیلی درد آوراست. منابع درسی ما در دانشگاه بسیار محدود بود. گاهی برای یک درس مهم تنها یک جزوه دوازده سیزده صفحه‌ای داشتیم. من در ساعت‌های درسی در کلاس حاضر نمی‌شدم و در عوض برای مطالعه به کتابخانه می‌رفتم. با توجه به تسلطم روی زبان فرانسه وقتی وارد دانشکده دندانپزشکی تهران شدم از مجلات فرانسوی دانشگاه استفاده می‌کردم. حتی هنگام کار روی پایان‌نامه دکتری به دلیل دسترسی به ژورنال‌های خارجی از مطالبی استفاده کردیم که برای اساتیدمان تازگی داشت. به‌همین دلیل اصولا هیچ اعتقادی به آن سیستم آموزشی نداشتم.
- چرا تحصیلات تکمیلی را ادامه ندادید؟
وقتی که فارغ التحصیل شدم، خدمت آقای دکتر اقبال رفتم به من نصیحت کردند که تو جوانی و فرصت ادامه داری. به من پیشنهاد کردند که کار کنم و بعد از مدتی ادامه تحصیل بدم وبه همین خاطر من وارد عرصه کارشدم و وقتی برای ادامه تحصیل پیدا نکردم. البته از انتخابم ناراحت و پشیمان نیستم و از خدماتی که انجام دادم بسیار خوشحال هستم.
- دوست داشتید وقتی نام شما عنوان می‌شود دوستان دندانپزشک کدام خدمت شما در ذهنشان زنده شود؟
به روایتی بزرگ‌ترین خدمتی که به جامعه دندانپزشکی کردید چه چیزی است؟
موجودیت جامعه دندانپزشکی و همکاری با نظام‌پزشکی. خوشحالم که در این کار‌ها نقش داشتم. به طبع فعالیت‌هایی که از طریق جامعه دندانپزشکی، انجام می‌گرفت مانند کنگره‌ها و…
به نظر من افراد باید در حد صلاحیت خودشان وظیفه‌ای را بپذیرند. وقتی به من پیشنهاد ریاست کنگره شد، گفتم نمی‌توانم مسئول کنگره باشم چون همکارانی که از من دانشمند‌تر هستند و سابقه بیشتری در علم دندانپزشکی دارند، در کنگره مسئولیت دارند و من نمی‌خواهم هیچ وقت سمت بالاتری از آن‌ها داشته باشم. حتی در مقطعی ریاست دانشکده دندانپزشکی تهران به من پیشنهاد شد که بر طبق همین اصل آن را نپذیرفتم. ولی متاسفانه الان اینگونه نیست و هر کس هر کاری را بر عهده می‌گیرد و این باعث می‌شود که نتیجه مطلوبی به‌دست نیاید.
- چه شد که تصمیم به تالیف کتاب «تاریخ دندانپزشکی» گرفتید؟
به نظر من هر چیزی که مکتوب شود ماندگاری بیشتری خواهد داشت. منتها من راه تالیف این کتاب به یک نقص بزرگ آماری در کشورمان پی بردم و آن عدم وجود ارشیو منابع و آمار است. در مراحل تدوین کتاب، برای آمار دانشکده‌ها و دندان‌پزشکان به سراغ وزرات بهداشت رفتم؛ نداشتند، سراغ وزارت علوم رفتم آن‌ها نیز آماری در دست نداشتند، به سراغ دانشگاه تهران رفتم، جالب این بود که حتی اسم من به عنوان فارغ‌التحصیل ۱۳۲۵ دانشکده دندانپزشکی در آرشیو وجود نداشت. تلاش کردم با تالیف این کتاب بخشی از این مشکل را در حوزه دندانپزشکی بر طرف کنم. اما اصولا با اینکه تاریخ لازم است، متاسفانه تاریخ‌خوان کم است. وقتی این کتاب را می‌نوشتم دکتر طاهریان به من گفتند که انتطار نداشته باش این کتاب فروش زیادی داشته باشد چون تاریخ خوان کم است.
- دندانپزشک‌ها به دلیل حرفه‌شان در معرض آسیب‌های شغلی زیادی هستند. اما من شما را بعد از نود سال فعالیت کاری، شاداب و سرحال و سالم می‌بینم و حتی از قدرت حافظه شما در طی مصاحبه شگفت‌زده شدم. راز این سلامتی، طول عمر و حافظه قوی چیست؟
قسمتی از آن مربوط به ژنتیک است، قسمتی هم به نوع تغذیه و زندگی، به خصوص زندگی خانوادگی، وابسته است. آسایش و آرامشی که از طریق همسر به خانواده داده می‌شود بسیار تاثیر گذار است و البته توکل به خدا و اعتقادات.
- دندان‌پزشکان شما را به عنوان شاعری خوش‌قریحه می‌شناسند. شاید بد نباشد این گفتگو را با شنیدن از اشعارتان به پایان برسانیم.
اجازه بدهید شعری بخوانم که مربوط به یک واقعیت است
شمع جمع دوستان، او بود و رفت/ در ره خدمت بسی فرسود و رفت/ چون ز کار این جهان طرفی نبست/ دعوت حق را به جان بشنود و رفت…
این را برای سنگ قبرم گفته‌ام. من در آغاز هشتاد و نه سالگی هستم و آرزو دارم همکاران جوان من با تشخیص خوب و روش بهتر، کار دندانپزشکی را به شکل یک خدمت مقدس انجام دهند تا عاقبت به خیر شوند
سمت های اداری:
دندان پزشک بیمارستان خنبه خرمشهر ۱۳۲۷
دندان پزشک بیمارستان شرکت نفت آبادان ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۸
بینانگزار بخش دندان پزشکی بهداری شرکت نفت در تهران و رئیس بخش ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۸(آغاز بازنشستگی)
فعالیت های اجتماعی:
بنیانگذار کانون پزشکان، دندان پزشکان و داروسازان شرکت نفت در آبادان و دبیر کانون به مدت ده سال (تا ۱۳۳۸)
عضو هیات موسس ده نفری جامعه دندان پزشکی ایران ۱۳۴۱
عضو هیات مدیره های متعدد جامعه مشاور حقوقی و سه نوبت دبیر جمعیت مذکور
عضو کمیته های مختبف جامعه طی ۳۰ سال
سرپرست گروه دندان پزشکان ایرانی شرکت کننده در کنگره های بین المللی FDI در شهرهای مختلف جهان طی 10 سال
عضو هیات مدیره دوره دوم و ششم سازمان نظام پزشکی( که دوره اخیر در تیرماه ۱۳۶۵ منحل شد)
دارای تقدیرنامه های متعدد به مناسبت خدمات حرفه ای
ایشان در سال۱۳۸۰ کتاب “تاریخ دندان پزشکی ایران” را که شامل ۷۰ سال تاریخچه این رشته از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۸۳ می باشد، تالیف کرده و مشخصه بارز کتاب یاد شده این است که مؤلف مدت ۶۲سال از ۷۰سال مورد نظر را در متن مسائل دندان پزشکی کشور قرار داشته است.
